«...زندگی امام هشتم(ع) که قریب بیست‏ سال از این دوره تعیین‏ کننده و مهم را فرا گرفته از جمله برجسته‏ ترین بخش های آن است که بجاست درباره آن تامل و تحقیق لازم بکار رود.

مهمترین چیزی که در زندگی ائمه(ع) بطور شایسته مورد توجه قرار نگرفته عنصر «مبارزه حاد سیاسی‏» است. از آغاز نیمه دوم قرن اول هجری که خلافت اسلامی به ‏طور آشکار با پیرایه های سلطنت آمیخته شد و امامت اسلامی به حکومت جابرانه پادشاهی بدل گشت، ائمه اهل بیت علیهم‏ السلام، مبارزه سیاسی خود را به ‏شیوه‏ ای متناسب با اوضاع و شرایط، شدت بخشیدند. 

این‏ مبارزه ‏بزرگترین هدفش تشکیل نظام اسلامی و تاسیس حکومتی بر پایه امامت ‏بود. بی‏ شک تبیین و تفسیر دین با دیدگاه مخصوص اهل بیت وحی، و رفع تحریف ها و کج‏ فهمی ها از معارف اسلامی ‏و احکام‏ دینی نیز هدف مهمی برای جهاد اهل بیت‏ به حساب می‏ آمد. اما طبق قرائن حتمی، جهاد اهل بیت‏ به این هدفها محدود نمی‏ شد و بزرگترین هدف آن، چیزی جز تشکیل حکومت علوی و تاسیس نظام عادلانه اسلامی نبود. بیشترین‏ دشواریهای‏ زندگی‏ مرارت‏ بار و پر از ایثار ائمه و یاران آنان به خاطر داشتن این هدف بود و ائمه علیهم‏ السلام، از دوران امام سجاد علیه‏ السلام، و بعد ازحادثه عاشورا به زمینه‏ سازی دراز مدت برای این مقصود پرداختند. 

در تمام دوران صدو چهل ساله میان حادثه عاشورا و ولایتعهدی‏ امام هشتم علیه‏ السلام، جریان وابسته به امامان اهل بیت‏ یعنی شیعیان همیشه بزرگترین و خطرناکترین دشمن دستگاههای خلافت‏ به حساب می‏ آمد. در این مدت بارها زمینه های آماده‏ ای پیش آمد و مبارزات تشیع که باید آن را نهضت علوی نام داد به پیروزیهای بزرگی نزدیک گردید. 

اما، در هر بار موانعی برسر راه پیروزی نهایی پدید می‏ آمد و غالبا بزرگترین ضربه از ناحیه تهاجم بر محور و مرکز اصلی این نهضت، یعنی‏ شخص ‏امام ‏در هر زمان و به زندان افکندن یا به شهادت رساندن آن حضرت وارد می‏ گشت و هنگامی‏ که‏ نوبت‏ به امام بعد می‏ رسید اختناق و فشار و سختگیری به حدی بود که برای آماده کردن زمینه به زمان طولانی دیگری نیاز بود. 

ائمه علیهم‏ السلام، در میان طوفان سخت این حوادث هوشمندانه و شجاعانه تشیع را همچون جریانی کوچک اما عمیق و تند و پایدار از لابه‏ لای گذرگاههای دشوار و خطرناک گذراندند. و خلفای اموی و عباسی در هیچ زمان نتوانستند با نابود کردن امام، جریان امامت را نابود کنند و این خنجر برنده همواره در پهلوی دستگاه خلافت، فرو رفته ماند و به صورت تهدیدی همیشگی آسایش ‏را از آنان ‏سلب ‏کرد. هنگامی‏ که حضرت‏ موسی ‏بن ‏جعفر علیه‏ السلام، پس از سالها حبس در زندان هارونی مسموم و شهید شد در قلمرو وسیع سلطنت عباسی اختناقی کامل حکمفرمابود. در آن فضای گرفته که به گفته یکی از یاران ‏امام ‏علی ‏بن موسی علیه‏ السلام، «از شمشیر هارون خون می‏ چکید». 

بزرگترین هنر امام معصوم و بزرگوار ما آن بود که توانست درخت تشیع را از گزند طوفان حادثه سلامت ‏بدارد و از پراکندگی و دلسردی یاران پدر بزرگوارش مانع شود و با شیوه تقیه‏ آمیز و شگفت‏ آوری جان خود را که محور و روح جمعیت‏ شیعیان بود حفظ کرد و در دوران قدرت مقتدرترین خلفای بنی‏ عباس و در دوران استقرار و ثبات کامل آن رژیم مبارزات عمیق امامت را ادامه داد...»

«....قرائن نشان می‏ دهد که مأمون پیش از اقدام قطعی خود برای به شهادت رساندن امام به کارهای دیگری دست ‏زده ‏است‏ که شاید بتواند این آخرین علاج را آسانتر به ‏ کار برد، به گمان زیاد اینکه ناگهان در مرو شایع شد که علی ‏بن موسی علیه ‏السلام، همه مردم را بردگان خود می ‏دانند، جز با دست ‏اندرکاری عمال مأمون ممکن نبود. 

هنگامی که اباصلت این خبر را برای امام آورد حضرت فرمود: «بارالها ای پدیدآورنده آسمانها و زمین تو شاهدی که نه من و نه هیچ‏ یک از پدرانم هرگز چنین سخنی نگفته ‏ایم و این یکی از همان ستمهایی است که از سوی اینان به ما می‏ شود. »

تشکیل مجالس مناظره با هر آن کسی که کمتر امیدی به غلبه او بر امام می‏ رفت نیز از جمله همین تدابیر است. هنگامی ‏که ‏امام مناظره ‏کنندگان ادیان و مذاهب مختلف را در بحث عمومی خود منکوب کرد و آوازه دانش و حجت قاطعش در همه ‏جا پیچید مأمون درصدد برآمد که هر متکلم و اهل مجادله ‏ای را به مجلس مناظره با امام بکشاند، شاید یک نفر دراین بین بتواند امام را مجاب کند. 

البته چنانکه می ‏دانیم هرچه تشکیل مناظرات ادامه می‏ یافت قدرت علمی امام‏ آشکارترمی‏ شد و مأمون از تاثیر این وسیله نومیدتر. 

بنابر روایات یک یا دو بار توطئه قتل امام را به وسیله نوکران و ایادی خود ریخت و یکبار هم حضرت را در سرخس‏ به زندان‏ افکندامااین شیوه ها هم نتیجه‏ ای جز جلب اعتقاد همان دست‏ اندرکاران به رتبه معنوی امام، به بار نیاورد، و مأمون درمانده‏ تر و خشمگین‏ تر شد، در آخر چاره‏ ای جز آن نیافت که به دست‏ خود و بدون هیچ واسطه‏ ای امام را مسموم کند و همین کار را کرد و در ماه صفر دویست و سه هجری یعنی قریب دو سال پس از آوردن آن حضرت از مدینه به خراسان و یک سال و اندی پس از صدور فرمان ولیعهدی به نام آن حضرت، دست‏ خود را به جنایت‏ بزرگ و فراموش نشدنی قتل امام آلود. 

مهمترین ‏چیزی‏ که‏ در زندگی ائمه علیهم‏ السلام، به ‏طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته، عنصر «مبارزه حاد سیاسی» است. 

در تمام دوران صدو چهل ساله میان حادثه عاشورا و ولایتعهدی ‏امام هشتم علیه‏ السلام،جریان‏ وابسته به امامان اهل بیت‏ یعنی شیعیان‏ همیشه بزرگترین و خطرناکترین دشمن دستگاههای خلافت ‏به حساب می‏ آمد....»

حضرت آیت الله  امام خامنه ‏ای 
منابع مقاله:
مجله، فصلنامه موعود، شماره6

منبع : شمس توس